搜病例、搜指南、搜药品，丁香园 App 一个搞定

Рэспубл?ка Таджык?стан
?ум?урии То?икистон
Сцяг Герб
Дзяржа?ны г?мн Таджык?стана
Дата незалежнасц?	9 верасня 1991 (ад СССР)
Аф?цыйная мова	таджыкская — дзяржа?ная руская — м?жнацыянальных знос?н
Стал?ца	Душанбэ
Найбуйнейшыя гарады	Душанбэ, Худжанд, Куляб, Курган-Цюбэ, Харог
Форма к?равання	ун?тарная прэз?дэнцкая рэспубл?ка пад а?тарытарнай дыктатурай
Прэз?дэнт Прэм’ер-м?н?стр	Эмамал? Рахмон Ках?р Расулзада
Тэрыторыя
? Агулам	142 000 км2 (93-я ? свеце)
? % воднай паверхн?	0,3
Насельн?цтва Таджык?стана
? Ацэнка	10 786 734 чал. (92-я)
? Шчыльнасць	58,1 чал./км2
ВУП
? разам (2010)	5,50 млрд дол. (131-е месца)
? На душу насельн?цтва	780 дол.
?РЧП (2011)	? 0.607 (сярэдн?; 127-е месца)
Валюта	Саман? (TJS, код 141)
?нтэрнэт-дамен	.tj
Код ISO	TJ
Код МАК	TJK
Тэлефонны код	+992
Часавы пояс	+5
А?тамаб?льны рух	справа[d]
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 2017年1月至6月，赵啸红未向分行领导报告，安排办公室用公款违规购买了32瓶高档白酒用于相关部门业务接待。

Таджык?стан (аф?цыйная назва Рэспубл?ка Таджык?стан) — кра?на ? Аз??, належыць да рэг?ёна Сярэдняя Аз?я, мяжуе з Казахстанам, Узбек?станам, Кыргызстанам, К?таем, Афган?станам. Выхаду да мора? не мае.

Г?сторыя

Першае дзяржа?нае ?тварэнне на тэрыторы? сучаснага Таджык?стана заснава? ?сма?л Саман? ? 875 годзе (цэнтрам стала Бухара). Да 1220 года тэрыторыя ?ваходз?ла ? розныя Перс?дск?я ?мперы?. У 1220-1370 гадах тэрыторыя Таджык?стана была ? складзе Мангольскай ?мперы? Чынг?схана. Не?забаве была заснаваная Усходняя Бухара — ханства, якое займала тэрыторы? сучасных Таджык?стана ? Узбек?стана. У сярэдз?не 19 стагоддзя Усходняя Бухара стала часткай Рас?йскай ?мперы?. У 1924 годзе паводле нацыянальнай прыкметы был? ?твораныя асобныя Туркменская ССР, Узбекская ССР ды Таджыкская АССР ? складзе апошняй. Ад 1929 года Таджык?стан — самастойная саюзная рэспубл?ка са стал?цай у горадзе Стал?нбад, якому ? 1961 годзе была вернутая г?старычная назва — Душанбэ.

9 верасня 1991 года Таджык?стан аб’яв?? аб сваёй незалежнасц?. Выконваючым абавязк? прэз?дэнта рэспубл?к? пасля адста?к? Кахара Махкамава з’я?ля?ся Кадрыдз?н Аслона?. 21 верасня Кадрыдз?н Аслона? падп?са? указы аб зносе помн?ка У. ?. Лен?ну на плошчы Азадз? ? Душанбэ ? аб забароне Камун?стычнай парты? Таджык?стана, а таксама накла? арышт на яе ?ласнасць. Аднак надзвычайная сес?я Вярхо?нага Савета Таджык?стана 24 верасня адмян?ла забарону Кампарты?, увял? надзвычайнае станов?шча ? вымус?л? К. Аслонава пайсц? ? адста?ку. Дэпутаты-камун?сты вылучыл? на пасаду прэз?дэнта Рахмона Наб?ева. Гэтыя дзеянн? выкл?кал? такую ??хвалю пратэста?, што праз тыдзень Вярхо?ны Савет змушаны бы? адмян?ць надзвычайнае станов?шча ? вынесц? рашэнне аб ?прыпыненн?? (зно?-так? часова) дзейнасц? Кампарты?.

24 л?стапада 1991 года адбыл?ся першыя ? г?сторы? суверэннага Таджык?стана прэз?дэнцк?я выбары. Рахмон Наб?е? бы? вылучаны большасцю дэпутата? Вярхо?нага Савета ? якасц? кандыдата ад к?руючай Камун?стычнай парты?. Наб?е? выступа? за захаванне Таджык?стана ? якасц? неакамун?стычнай свецкай дзяржавы з разв?тым прамысловым ? сельскагаспадарчым сектарам, з прыярытэтам у знешняй пал?тыцы ? саюзн?цк?х аднос?нах з былым? саюзным? рэспубл?кам?, перш за ?сё з Узбек?станам, Рас?яй, Казахстанам, Укра?най, Кыргызстанам ? Беларуссю. Яго асно?ным саперн?кам ста? вядомы к?нарэжысёр ? дыс?дэнт — Да?латназар Худаназара?, як? бы? вылучаны ад апаз?цыйнай Дэмакратычнай парты? Таджык?стана ? падтрыманы астатн?м? апаз?цыйным? с?лам?. Аб’яднаная апаз?цыя, якая ?ключала дэмакратычныя, нацыянал?стычныя ? ?слам?сцк?я с?лы выступал? за свабодны Таджык?стан са знешняй пал?тыкай, арыентаванай перш за ?сё на кра?ны Захаду ? ?сламскага свету. Па вын?ках выбара?, Рахмон Наб?е? па аф?цыйных дадзеных набра? 58,52% галасо? ? бы? абраны прэз?дэнтам Рэспубл?к? Таджык?стан, а Д. Худаназара? набра? 30,10% галасо?, заня?шы другое месца. Найбольшая падтрымка ? Наб?ева была ? рэг?ёнах, як?я знаходзяцца пераважна ? дал?нах ? н?з?нах (Лен?набадская ? Кулябская вобласц?), а апаз?цыю падтрымал? пераважна высакагорныя рэг?ёны (Раёны рэспубл?канскага падпарадкавання Таджык?стана ? Горна-Бадахшанская а?таномная вобласць). Апаз?цыя не прызнала вын?к? выбара?, абв?навац??шы ?лады ? фальс?ф?кацы? вын?ка?, а Р. Наб?е? прынёс прысягу на Канстытуцы? Таджыкскай ССР 1978 года.

У снежн? 1991 года Таджык?стан далучы?ся да Алма-Ац?нскай дэкларацы? пра стварэнне Садружнасц? Незалежных Дзяржа?, а 2 сакав?ка 1992 года ста? членам Арган?зацы? Аб’яднаных Нацый.

Грамадзянская вайна

Асно?ны артыкул: Грамадзянская вайна ? Таджык?стане

Рэпрэс??ныя меры, да як?х з самага пачатку звярну?ся ?рад Наб?ева, напачатку 1992 года справакавал? масавыя дэманстрацы?, як?я перайшл? ? ма? ва узброенныя сутыкненн?. Наб?е? бы? вымушаны ?ступ?ць у перамовы з апаз?цыяй ? пагадз?цца на фармаванне каал?цыйнага ?рада ? выбары новага заканада?чага органа, у як?м Кампартыя не мела б в?давочнай пераваг?. Не?забаве пасля стварэння каал?цыйнага ?рада кансерватары-камун?сты распачал? ?зброеныя дзеянн? супраць с?л апаз?цы? на по?дн? кра?ны. Сам Наб?е? бы? вымушаны хавацца ? месцы размяшчэння 201-й рас?йскай мотастралковай дыв?з?? ? Душанбэ. 7 верасня Наб?е? спрабава? вылецець у Худжанд, аднак каля аэрапорта яго картэж бы? спынены добра ?зброенай групо?кай аб’яднанай апаз?цы?. Пад ц?скам апаз?цы? ? некаторых сва?х дарадца? ? набл?жаных, Наб?е? падп?са? заяву аб адста?цы з пасады прэз?дэнта. Выконваючым абавязк? прэз?дэнта ста? старшыня Вярхо?нага Савета Акбаршо ?скандара?, як? пак?ну? сваю пасаду на 16-й ?прым?рыцельнай? сес?? Вярхо?нага Савета, якая прыняла адста?ку Наб?ева ? абрала прадста?н?ка кулябскага клана Эмамал? Рахмона старшынёй Вярхо?нага Савета. Пасада прэз?дэнта была скасавана да прыняцця новай Канстытуцы?. У снежн? 1993 года прэм’ер-м?н?стр Абдумал?к Абдулладжана? пада? у адста?ку з-за нязгоды з пал?тыкай Э. Рахмона.

У 1994 годзе была падрыхтавана новая канстытуцыя, якая адна?ляла пасаду прэз?дэнта. У л?стападзе 1994 года у вын?ку рэферэндуму ? прэз?дэнцк?х выбара?, як?я праходз?л? адначасова, гэтая канстытуцыя была адобрана ? Рахмона? бы? абраны прэз?дэнтам Таджык?стана (набра? 59,54%). Выбары праходз?л? з мноствам парушэння? ? тольк? на тэрыторы?, як?я падтрым?вал? Вярхо?ны Савет. Адз?ным канкурэнтам Э. Рахмона на выбарах бы? экс-прэм’ер А. Абдулладжана?, якога падтрымала тольк? частка аб’яднаннай апаз?цы?. Прадста?н?к? ?Народна-дэмакратычнай арм?? Таджык?стана?, якая кантралявала стал?цу, заяв?л?, што л?чаць новае к?ра?н?цтва кра?ны ?вераломным ? камун?стычна адыёзным? ? што яны не ?пусцяць у Душанбэ новы ?рад. У пачатку снежня падраздзяленн?, як?я падтрымл?вал? Э. Рахмона, захап?л? Душанбэ, што дало магчымасць вярнуцца Вярхо?наму Савету ? стал?цу. Атрады ?слам?ста? ? ?ншых апаз?цыйных груп был? выцесненыя на ?сход кра?ны, а частка з ?х адступ?ла ? Афган?стан. Асно?ныя баявыя дзеянн? перамясц?л?ся ? г?старычныя вобласц? Каратэг?н (былая Гармская вобласць) ? Дарваз. Дам?нуючай пал?тычнай с?лай у кра?не стал? кулябцы, да л?ку як?х аднос??ся ? прэз?дэнт Э. Рахмон. Аднак сам ?к?руючы? рэг?ён ад пра?лення прэз?дэнта Рахмонп якога-небудзь большага разв?цця так ? не атрыма?.

У лютым—сакав?ку 1995 года прайшл? выбары ? новы заканада?чы орган, — Маджл?с? Ол?. Большасць абраных дэпутата? был? выхадцам? з рэг?ёна Куляб, былым? ваенным? прапрэз?дэнцкага Народнага фронту ? членам? Кампарты?. Большасць прадста?н?ко? аб’яднанай апаз?цы? (Партыя ?сламскага адраджэння Таджык?стана, Дэмакратычная партыя Таджык?стана, Народны рух ?Растахез?, ?Лал? Бадахшон?) была не дапушчана да выбара?. У пачатку 1996 года лаяльныя ваенныя Э. Рахмона, паднял? мяцеж супраць яго ? захап?л? Курган-Цюбэ, за ?м? паднял? мяцеж угорадзе Турсунзадэ, з патрабаваннем адста?к? высокапаста?леных чыно?н?ка? урада. Рахмона? пайшо? на саступк? мяцежн?кам, а парламент Таджык?стана прыня? пастанову аб амн?сты? ?с?м удзельн?кам мяцяжу з умовай, што яны здадуць зброю.

На фоне ?змацнення ? Афган?стане ?лады тал?ба? 27 чэрвеня 1997 года было заключана Маско?скан перам?р’е пам?ж урадам Рахмонава ? Аб’яднанай апаз?цыяй. ?слам?сты ?л?л?ся ? дзяржа?ныя структуры, уключаючы парламент ? войска, што паслужыла канчаткам Грамадзянскай вайны.

Пасляваеннае разв?ццё

Грамадзянская вайна ? наступныя ганенн? на суперн?ка? рэжыму Рахмона вымус?л? сотн? тысяч жыхаро? пакинуць свае мясцины. Частка збегла ? ?слам?сцка-радыкальны Афган?стан, горныя раёны Таджык?стана ц? ? кра?ны СНД, у асно?ным Рас?йскю Федэрацыю. Але, некаторыя палявыя камандз?ры адмов?л?ся прызнаць м?рнае пагадненне ? працягнул? партызанскую барацьбу, якая працягвалася да 2010-х гадо?.

Сам Э. Рахмон, будучы на пасадзе прэз?дэнта, ?ступ?? ? узначал?? Народна-дэмакратычную партыю, ад якой балатава?ся на пасаду прэз?дэнта на выбарах 1999 года. Ён атрыма? 97,6% галасо?, а яго партыя на парламенцк?х выбарах 2000 года, якая раней не наб?рала ? 3% галасо?, атрымала 64,91%. У пасляваеннай рэспубл?к? вырашыл? правесц? яшчэ адз?н канстытуцыйны рэферэндум, як? павял?чва? уладу Э. Рахмона ? ствара? новы двухпалатны парламент. Нягледзячы на тое, што сам Э. Рахмон бы? камун?ста? ? большасць яго прых?льн?ка? таксама, у 2000-ы гады пачалася мяккая дэкамун?зацыя таджыкскага грамадства. Была перайменавана большая частка вул?ц, праспекта?, парка?, сквера?, устано? ? населеных пункта?, як?я нас?л? ?мёны савецк?х дзеяча?, дэмантаваны амаль усе помн?к? савецк?м дзеячам, у тым л?ку помн?к? Уладз?м?ру Лен?ну.

Дыктатра Э. Рахмона (з 2000)

Не?забаве пасля пал?тычна-ваенных ман?пуляцый ? ?нтрыг Э. Рахмон пача? умацаванне ?лады, фактычна звё?шы на н?што ролю апаз?цыйных с?л, зацверджаную розными м?рным? пагадненням?. У чэрвен? 2003 года прайшо? чарговы рэферэндум па ?нясенн? змянення? у Канстытуцыю Таджык?стана, па вын?ках якога Рахмона? атрыма? магчымасць яшчэ двойчы ?дзельн?чаць у прэз?дэнцк?х выбарах, а папярэдн?я тэрм?ны абнулял?ся, што цалкам падштурхнула да рэжыму а?тарытарызму. Большасць апаз?цыйных л?дэра? знаходз?лася па-за межам? кра?ны, ц? ? глыбок?м падполл?.

Перад мясцовым? ? парламенцк?м? выбарам?, аф?цыйныя ?лады Рахмона акты?на падрыхто?вал?ся да ?х: у чэрвен? 2024 года бы? арыштаваны экс-старшыня Дэмакратычнай парты? Са?джафар Усманзода.

Насельн?цтва

У 2014 годзе колькасць насельн?цтва кра?ны складала 8,2 млн чалавек. Большая частка з ?х таджык? (79,9 %), узбек? (15,3 %), руск?я (1,1 %) ? к?рг?зы (1,1 %), ?ншыя этн?чныя групы складаюць 2,6 % насельн?цтва. Асно?ная рэл?г?я кра?ны — ?слам, сун?зм (85 % насельн?цтва), шы?зм (?сма?л?зм) (5 %), ?ншыя веравызнанн? (10 %). П?сьменнасць 99,5 %. Каля аднаго млн. таджык?станск?х мужчын працуюць за мяжой (ацэнк? 2009).

Буйнейшыя гарады: Душанбэ, Худжанд, Куляб, Курган-Цюбэ, Харог.

Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел

Таджык?стан падзяляецца на дзве вобласц? (в?лаяты): Сагдыйскую ? Хатлонскую, адну а?таномную — Горна-Бадахшанская а?таномная вобласць ? рэг?ён рэспубл?канскага падпарадкавання (13 раёна? у цэнтры кра?ны ? горад Душанбэ). Вобласц? падзяляюцца на раёны (нох?я), як?я ? сваю чаргу дзеляцца на сельсаветы (джамааты).

Эканом?ка

Таджык?стан — аграрна-?ндустрыяльная кра?на, адна з бяднейшых у свеце (ВУП — 15,4 млрд дол., на душу насельн?цтва — 2,1 тыс. дол., 2008). Земл?, прыдатныя для сельскай гаспадарк? складаюць 7 % ад плошчы кра?ны. Запасы карысных выкапня? вял?к?я, але ?х распрацо?ка абцяжарваецца складаным рэльефам ? недастатковым разв?ццём шляхо? знос?н.

Асно?ныя крын?цы даходу — вытворчасць алюм?н?ю (з прывазных бакс?та?), баво?ны, грашовыя пераводы працо?ных м?гранта? з-за мяжы (2,1 млрд дол., 2010).

Таджык?стан валодае вел?зарным? г?драэнергетычным? рэсурсам?. Выпрацо?ваецца 17 млрд кВт·г электраэнерг??, эканам?чна абгрунтавана выпрацо?ка 172 млрд кВт·г.

Найбольш значныя ГЭС кра?ны — Нурэкская, Сангтудз?нская-1, Байпаз?нская (усе — на р. Вахш), Кайракумская (на р. Сырдар’я). Будуюцца: Рагунская, Сангтудз?нская-2, Дашц?джумская, Шуробская.

К?ра?н?цтвам кра?ны плануецца пачаць выкарысто?ваць энергетычныя рэсурсы рэк Зера?шан, Гунт, Пяндж.

Аднос?ны з Беларуссю

Асно?ны артыкул: Беларуска-таджык?станск?я аднос?ны

Дыпламатычныя аднос?ны дзяржавы ?станав?л? ? 1996 годзе. У красав?ку 2000 года адбы?ся аф?цыйны в?з?т Прэз?дэнта Рэспубл?к? Беларусь у Таджык?стан. У л?пен? 2001 года Прэз?дэнт Рэспубл?к? Таджык?стан наведа? Беларусь з в?з?там у адказ.

У 2008, 2009 ? 2010 гадах Беларусь аказвала гуман?тарную дапамогу Таджык?стану.

Супрацо?н?цтва Беларус? ? Таджык?стана на м?жнароднай арэне нос?ць канструкты?ны характар^{[удакладн?ць]}. Таджык?стан аказвае падтрымку амаль што ?с?м ?н?цыятывам Беларус?^[кал??], выступ?? саа?тарам шэрагу беларуск?х рэзалюцый у ААН.

З 30 сакав?ка 2011 года ? Душанбэ пачало дзейн?чаць пасольства Рэспубл?к? Беларусь.

Вядомыя асобы

• Рудак? (каля 860 — 941) — заснавальн?к паэз?? на мове фарс?

Гл. таксама

• Вышэйшы сход Таджык?стана

Л?таратура

• Рогач П. ?., Адзярыха В. У., Валачко М. М., Ключанов?ч ?. М., Шунейка Я. Ф., Бабкова А. П. Таджык?ста?н // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следав?к? — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 375—382. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• История Востока: в 6 т. / Российская академия наук, Институт востоковедения / Главная редколлегия: Р. Б. Рыбаков (пред.) [и др.]. — 5. — Москва: Восточная литература, 2008. — Т. 6. — 1095 с. — ISBN 5-02-018102-1.